Demencja, często określana mianem demencji starczej, dotyka coraz większą liczbę osób na całym świecie (ok. 7% społeczeństw powyżej 60 r.ż.). Jest to złożony problem zdrowotny, który wpływa na codzienne funkcjonowanie i wszystkie aspekty życia pacjenta, a także na życie jego rodziny, przyjaciół i opiekunów. W związku z tym, zrozumienie demencji i sposobów jej leczenia jest kluczowe dla poprawy jakości życia osób dotkniętych tą chorobą. Czym jest demencja? Jak się objawia?
Spis treści:
- Co to jest demencja?
- Jak szybko postępuje demencja?
- Przyczyny demencji starczej
- Czy demencja jest dziedziczna?
- Objawy demencji
- Leczenie demencji. Jak przebiega?
- Jak pomóc osobie z demencją?
- Czy demencja jest uleczalna?
- Demencja. Jak zapobiegać?
Demencja, czyli zespół otępienny, to termin medyczny, który opisuje szereg objawów związanych z upośledzeniem funkcji mózgu, niezależnie od podstawowej choroby, która ją powoduje. Objawy te mogą obejmować problemy z pamięcią, myśleniem, koncentracją, a także zmiany w zachowaniu i nastroju. Mimo że demencja jest często kojarzona z wiekiem, nie jest normalną częścią procesu starzenia się, a poważnym schorzeniem, które wymaga odpowiedniego leczenia i opieki. Przeważnie dotyka osób po 65. roku życia i występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn.
Czym się różni demencja od Alzheimera?
Choroba Alzheimera jest jednym konkretnym rodzajem demencji i stanowi jej najczęstszą przyczynę (50-60% przypadków). Demencja jest natomiast szerokim terminem używanym do opisania także innych schorzeń mózgu, które prowadzą do demencji, tj. demencji naczyniowej (20-30% przypadków), otępienia z ciałami Lewy’ego (10-25% przypadków) czy otępienia czołowo-skroniowego (10-15% przypadków).
Szybkość postępowania demencji może się różnić w zależności od konkretnego podtypu demencji, ogólnego stan zdrowia, a także dostępu do odpowiedniej opieki. Znacznie szybciej postępuje u osób, które nie pracowały umysłowo i nie trenują funkcji poznawczych np.: poprzez rozwiązywanie krzyżówek, sudoku czy grę w szachy. Czynnikiem znacznie przyspieszającym postęp choroby i pogarszającym rokowania jest też samotność, brak wsparcia otoczenia oraz ciężkie choroby współistniejące, które pogarszają funkcjonowanie całego organizmu.
Demencja starcza jest zwykle wynikiem uszkodzenia komórek mózgowych, które prowadzi do upośledzenia funkcji mózgu. Niejednokrotnie znamy mechanizmy samych uszkodzeń, ale nie znamy niestety bezpośredniej przyczyny wystąpienia każdej z odmian demencji.
W przypadku choroby Alzheimera jest to odkładanie się nieprawidłowych białek – amyloid i białka tau – które tworzą złogi w układzie nerwowym, prowadzą do uszkodzenia neuronów oraz spadku poziomu neuroprzekaźnika, acetylocholiny. Nieco podobny mechanizm ma miejsce w otępieniu z ciałami Lewy’ego, gdzie właśnie wspomniane ciała to nieprawidłowe białka, które niszczą struktury mózgu, prowadząc do wystąpienia objawów. Prawdopodobnie również w przypadku otępienia czołowo-skroniowego dochodzi do odkładania się białek, powstałych w wyniku mutacji genetycznej. Jedynie w przypadku otępienia naczyniowego możemy wskazać bezpośrednią przyczynę uszkodzenia mózgu i są nią zmiany naczyniowe, powstałe na skutek udaru, a także pośrednio w wyniku palenia tytoniu, nadciśnienia, cukrzycy czy chorób serca. Dlatego też na ostatni podtyp demencji największy wpływ ma styl życia oraz ogólny stan organizmu.
I tak, i nie. Poza kilkoma wyjątkami, nie ma w zasadzie możliwości pewnego i bezpośredniego odziedziczenia demencji od rodziców. Nie ma jednego, czy kilku genów, które gwarantują lub wykluczają zachorowanie. Jednakże, obciążenia genetyczne są jednym z czynników ryzyka i wraz z wiekiem mogą zwiększać ryzyko demencji nawet do 65%.
Objawy demencji mogą być różne i zależą od tego, która część mózgu jest dotknięta chorobą. Najczęściej występującymi objawami są problemy z pamięcią, trudności z myśleniem i planowaniem, problemy z mową, zmiany nastroju i zachowania, a także trudności z wykonywaniem codziennych czynności.
Do najczęstszych przykładów rozwijającej się demencji możemy zaliczyć:
- problemy z przypomnieniem sobie niedawnych zdarzeń,
- zubożenie słownictwa i zapominanie prostych słów,
- niemożność ustalenia bieżącej daty,
- pozostawianie przedmiotów w nietypowych miejscach,
- problemy z koncentracją,
- problemy z podstawowymi działaniami matematycznymi (np.: w sklepie).
Warto jednak pamiętać, że demencja to więcej niż tylko zapominanie. Może ona wpływać na wiele różnych aspektów funkcjonowania osoby, w tym na jej zdolność do komunikacji, orientacji w przestrzeni (gubienie się w znanym nam miejscach), a nawet na jej osobowość.
Dodatkowo w niektórych typach demencji pojawiają się charakterystyczne objawy nietypowe dla innych odmian, np.:
- w otępieniu z ciałami Lewy’ego charakterystyczne są drżenia kończyn, problemy z przełykaniem, halcynacje wzrokowe czy koszmary senne,
- w otępieniu czołowo-skroniowym częściej dochodzi do obscenicznego i wulgarnego zachowania oraz drastycznych zmian w osobowości,
- w otępieniu naczyniowym nieco bardziej charakterystyczne będą wahania stanu osoby chorej, które można podzielić na „lepsze” i „gorsze” dni.
Leczenie demencji jest złożonym procesem, który wymaga indywidualnego podejścia i może obejmować różne metody, w tym farmakoterapię, terapie behawioralne czy rehabilitację. O szczegóły najlepiej jest dopytać neurologa lub psychiatrę, który zajmuje się leczeniem różnych odmian demencji.
Pomoc osobie z demencją może obejmować wiele aspektów, w zależności od stopnia zaawansowania choroby – pomoc w codziennych czynnościach, takich jak jedzenie, ubieranie się czy higiena osobista, ale także wsparcie emocjonalne oraz zwykła obecność przy osobie chorej. Ważne jest, aby osoba z demencją czuła się bezpieczna, szanowana i zrozumiana. Wsparcie może obejmować również edukację najbliższego otoczenia, aby pomóc im zrozumieć, czego mogą oczekiwać i jak najlepiej pomóc osobie bliskiej. Wiele osób z demencją czerpie korzyści z regularnej rutyny, która pomaga im czuć się bezpiecznie i zorientować się w czasie i przestrzeni.
Jak rozmawiać z osobą z demencją?
Ważne jest, aby mówić powoli i wyraźnie, używać prostych zdań i unikać skomplikowanych instrukcji. Dobrze jest również utrzymywać kontakt wzrokowy i używać gestów wspierających komunikację. Warto pamiętać, że osoba z demencją może mieć trudności z zrozumieniem i przetwarzaniem informacji, dlatego też cierpliwość i empatia są kluczowe.
Jak przystosować dom osoby z demencją?
Przystosowanie domu do potrzeb osoby z demencją obejmuje usunięcie niebezpiecznych i ostrych przedmiotów, zmianę kuchenki z gazowej na elektryczną (osoba z demencją może zapomnieć o zakręceniu gazu), zabezpieczenie schodów oraz kantów mebli, instalacja oświetlenia reagującego na ruch, oznakowanie drzwi, opisanie zawartości szafek, przykręcenie do ścian (szczególnie w łazience) uchwytów zapobiegających upadkom, rozklejenie po całym domu instrukcji wykonania podstawowych czynności oraz telefonów do osób bliskich czy instalację monitoringu z możliwością podglądu „na żywo”. Z czasem niezbędne może być też odpowiednie łóżko rehabilitacyjne z materacem przeciwodleżynowym, krzesło toaletowe czy zmianę układu mebli, celem zrobienia miejsca na przejazd wózkiem inwalidzkim.
Demencja jest stanem, który na obecnym etapie rozwoju medycyny nie jest całkowicie uleczalny. Leczenie skupia się głównie na łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia osoby dotkniętej tą chorobą. W niektórych przypadkach, odpowiednie leki mogą pomóc zwolnić postęp choroby. Jednakże, demencja jest procesem postępującym i z czasem objawy zwykle się pogarszają.
Szczegóły dotyczące postępowania zależą od konkretnej odmiany demencji, dlatego warto o nie dopytać swojego lekarza przy najbliższej wizycie.
Chociaż nie ma pewnej metody zapobiegania demencji, istnieją pewne kroki, które można podjąć, aby zmniejszyć ryzyko jej rozwoju. Do tych kroków należą zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna, unikanie nadmiernego spożycia alkoholu, niepalenie, utrzymanie odpowiedniego ciśnienia krwi, cholesterolu i poziomu cukru we krwi, a także aktywne angażowanie się w działania wymagające myślenia i uczenia się. Badania sugerują, że zdrowy styl życia może pomóc zmniejszyć ryzyko demencji, a także poprawić ogólny stan zdrowia.
