Krztusiec, mimo że jest chorobą, której można skutecznie zapobiegać poprzez szczepienia, nadal stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego na całym świecie. Co roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rejestruje do 40 milionów zachorowań na krztusiec, a 400 tysięcy z nich kończy się tragicznie. Szczególnie narażone na zakażenie są małe dzieci, które jeszcze nie zostały w pełni zaszczepione, a także osoby starsze, u których odporność na krztusiec może z czasem słabnąć. Jakie są objawy krztuśca? Jak go leczyć?
Spis treści:
- Krztusiec – co to za choroba?
- Przyczyny rozwoju krztuśca
- Krztusiec – ile trwa?
- Krztusiec – objawy u dzieci i dorosłych
- Fazy rozwoju kokluszu
- Krztusiec – leczenie
- Krztusiec – powikłania
- Koklusz – jak mu zapobiegać?
- Podsumowanie
Krztusiec (pot. koklusz) to ostra choroba zakaźna, na którą można zachorować w każdym wieku (także kilka razy w życiu), wywoływana przez Gram-ujemną bakterię pałeczki krztuśca (Bordetella pertussis). Toksyny wytwarzane przez ten patogen atakują błonę śluzową dróg oddechowych, co prowadzi do pojawienia się charakterystycznych objawów (m.in. intensywnych napadów kaszlu).
Zakażenie następuje drogą kropelkową, poprzez kontakt z chorym podczas kaszlu lub kichania. Choroba może mieć ciężki przebieg, szczególnie u niemowląt i małych dzieci, które ze względu na niedojrzały układ immunologiczny są bardziej podatne na poważne powikłania. W skrajnych przypadkach, jeśli choroba nie zostanie odpowiednio i szybko zdiagnozowana oraz leczona, może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, a nawet stanowić zagrożenie dla życia. Dlatego też krztusiec znajduje się na liście 10 chorób zakaźnych, które są najczęstszą przyczyną śmierci dzieci, a w Polsce istnieje obowiązek zgłoszenia go przez lekarza do powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej.
Zakażenie krztuścem następuje wyłącznie poprzez kontakt z osobą chorą – nie ma możliwości, żeby być zdrowym nosicielem pałeczek krztuśca. Ryzyko zachorowania po kontakcie z osobą zainfekowaną wynosi nawet 80%! Największa zaraźliwość występuje w ciągu pierwszych dwóch tygodni po wystąpieniu pierwszych objawów choroby i bez leczenia utrzymuje się przez kolejne 4 tygodnie. W tym okresie Bordetella pertussis jest obecna w wydzielinie z nosa i gardła, co sprzyja jej przenoszeniu na inne osoby. Zakażenie następuje w wyniku wdychania wydzieliny z dróg oddechowych, która została rozpylona w powietrzu podczas ataku kaszlu. Dlatego tak ważne jest izolowanie osób chorych na krztusiec od osób zdrowych, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się tej choroby.
Czas trwania krztuśca jest zróżnicowany i może zależeć od wielu czynników, w tym od indywidualnej reakcji organizmu na zakażenie. Po kontakcie z osobą chorą rozpoczyna swój bieg okres wylęgania się choroby, który może trwać od 7 do nawet 21 dni, w trakcie których nie występują żadne dolegliwości. Pierwsze objawy przychodzą z fazą nieżytową i od tego czasu choroba może trwać nawet do 10 tygodni. Jeśli antybiotyk zostanie przyjęty w pierwszej fazie choroby to znacząco skróci on okres infekcji do kilku dni. Jeśli nie, to nie będzie on miał wpływu na czas trwania krztuśca.
Objawy krztuśca mogą różnić się w zależności od wieku pacjenta. U małych dzieci, szczególnie niemowląt, często zaczyna się on od objawów przypominających łagodne przeziębienie, takich jak katar, stan podgorączkowy lub gorączka, zapalenie gardła, a także lekki kaszel, który nasila się nocą. W miarę postępu choroby, kaszel staje się coraz intensywniejszy, aż do charakterystycznych seryjnych napadów kaszlu zakończonych wymiotami z następowym głębokim i świszczącym wdechem. Kolejne serie intensywnego kaszlu mogą prowadzić do duszności, sinicy, a nawet do utraty przytomności, co jest szczególnie niebezpieczne dla małych dzieci.
Sprawdź: leki na kaszel u dzieci
U dorosłych objawy krztuśca mogą być mniej intensywne i często bywają mylone z grypą. Mogą występować objawy takie jak długotrwały, wielomiesięczny kaszel (który nasila się nocą), gwizd wdechowy po kaszlu, ból w klatce piersiowej, uczucie duszności, wymioty, a także gorączka.
W obu grupach wiekowych, charakterystyczne może być znaczne osłabienie wynikające nie tylko z samej choroby, ale też ze zmęczenia organizmu ciągłym odruchem kaszlowym.
Krztusiec rozwija się typowo w trzech głównych fazach. Pierwsza z nich, nazywana fazą nieżytową (kataralną), trwa zazwyczaj ok. 1-2 tygodni. W tym okresie objawy są łagodne i mogą przypominać objawy przeziębienia, takie jak katar, stan podgorączkowy, zapalenie gardła i spojówek, osłabienie, a także lekki kaszel.
Następnie następuje faza napadów kaszlu, która w niektórych przypadkach może trwać nawet do 10 tygodni (chociaż przeważnie jest to od 2 do 4 tygodni). W tej fazie pojawiają się charakterystyczne, intensywne napady kaszlu, które są głównym objawem krztuśca. Napady kaszlu mogą być bardzo męczące dla pacjenta i często kończą się wymiotami. Kaszlowi towarzyszy gwizd wdechowy (charakterystyczne „pianie”) i duszność, co może dodatkowo utrudniać oddychanie.
Po tej fazie następuje faza rekonwalescencji (zdrowienia), która może trwać nawet powyżej 2 tygodni. W tym okresie objawy krztuśca stopniowo ustępują, ale pacjent może nadal odczuwać zmęczenie i osłabienie oraz wykazuje podatność na kolejne infekcje.
Warto podkreślić, że czas trwania każdej z tych faz może być różny u różnych osób i zależy od wielu czynników, takich jak ogólny stan zdrowia, wiek, czy wcześniejsze przechorowanie krztuśca.
Leczenie krztuśca oparte jest o antybiotykoterapię (najczęściej jest to klarytromycyna lub azytromycyna), jednak jego efekty zależą od fazy, w jakiej antybiotyk ten został włączony.
Jeśli leczenie zostanie rozpoczęte na najwcześniejszym nieżytowym etapie choroby, daje nam to możliwość zahamowania jej rozwoju i nie dopuszczenie do wejścia w fazę intensywnego kaszlu. Jest to postępowanie optymalne. Jeśli jednak antybiotyk zostanie włączony dopiero na etapie napadów kaszlu, to lek co prawda już po 5 dniach zapobiegnie zarażaniu innych osób, ale nie będzie miał on wpływu na objawy, przebieg i czas trwania samej choroby. Nie znamy też niestety leków, które łagodziłyby odruch kaszlowy w rozwiniętej fazie intensywnego kaszlu. Dlatego podstawą jest wtedy intensywne nawadnianie oraz regularny odpoczynek, które wesprą organizm w walce z chorobą.
W przypadku ciężkiego przebiegu krztuśca i wyczerpania możliwości adaptacyjnych organizmu niezbędny może być pobyt w szpitalu celem wsparcia układu oddechowego w chorobie – od tlenoterapii przez nieinwazyjne metody wsparcia oddechu aż po intubację i mechaniczną wentylację respiratorem (w skrajnych przypadkach).
Do najczęstszych powikłań krztuśca możemy zaliczyć zapalenie ucha środkowego oraz zapalenie płuc wywołane przez nadkażenie pneumokokami, które może prowadzić do zaostrzenia trudności w oddychaniu i wymagać hospitalizacji.
Inne poważne powikłania mogą obejmować:
- uszkodzenie mózgu z następowymi drgawkami,
- bezdech (zatrzymanie oddechu),
- rozstrzenie oskrzeli,
- spadek masy ciała,
- niedodma płuc,
- krwotoki z nosa.
U osób starszych w wyniku intensywnego kaszlu może także dochodzić do epizodów nietrzymania moczu, przepukliny pachwinowej, krwawień do mózgu czy złamania żeber.
Profilaktyka krztuśca opiera się na regularnych szczepieniach, które są powszechnie stosowane u niemowląt na całym świecie. W latach 80. opracowano lepiej tolerowane szczepionki bezkomórkowe (DTPa), które szybko zastąpiły szczepionki pełnokomórkowe w krajach rozwiniętych. Mimo powszechnych szczepień, krztusiec nie został całkowicie wyeliminowany, a ochrona poszczepienna jest niepełna. Po 5-10 latach od ostatniej dawki szczepienia, odporność na zarażenie przemija, ale szczepienia nadal chronią przed ciężkim przebiegiem krztuśca.
Zgodnie z aktualnym programem szczepień, obowiązkowe szczepienia przeciwko krztuścowi obejmują trzy dawki podstawowe w pierwszym półroczu życia oraz dwie dawki przypominające. Szczepionkę pełnokomórkową (DTPw) można stosować do 3. roku życia, a szczepionkę bezkomórkową (DTPa) dzieci otrzymują w 6. roku życia. Dla nastolatków i dorosłych przeznaczona jest szczepionka Tdap.
Co ważne, tylko szczepienie może uchronić nas przed zakażeniem! Przechorowanie krztuśca nie daje nam pełnej odporności, dlatego zdarza się, że bez zaszczepienia pacjent przechodzi krztusiec kilka razy w życiu. Przebycie tej infekcji nie jest na szczęście przeciwskazaniem do zaszczepienia i można (a nawet powinno się) wykonać je w dowolnym momencie.
Podsumowując, krztusiec to poważna choroba zakaźna, która może prowadzić do groźnych powikłań, zwłaszcza u małych dzieci. Objawy krztuśca, takie jak intensywne napady kaszlu, mogą być nie tylko męczące, ale również niebezpieczne. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie i leczenie tej choroby antybiotykiem. Najskuteczniejszym sposobem walki z krztuścem jest profilaktyka, która jest kluczowym elementem ochrony zarówno dzieci, jak i dorosłych przed tą chorobą.
