Nietolerancja histaminy – przyczyny, objawy i leczenie

Nietolerancja histaminy jest wciąż rzadko rozpoznawanym stanem chorobowym, a towarzyszące jej dolegliwości bywają interpretowane jako różnego rodzaju alergie pokarmowe lub wziewne. Wspomniana histamina to organiczny związek chemiczny naturalnie występujący w organizmie człowieka, który odgrywa kluczową rolę w reakcjach zapalnych i odpornościowych. Jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, ale gdy jej poziom ulega zaburzeniu, może stać się źródłem uciążliwych dolegliwości. Czym jest histamina? Jakie są objawy nietolerancji histaminy? Czy można ją leczyć?

Spis treści:

---

1. Histamina – co to jest?
2. Kiedy występuje Nietolerancja histaminy?
3. Objawy nietolerancji histaminy
4. Jak można zbadać alergię na histaminę?
5. Diagnostyka laboratoryjna w nietolerancji histaminy
6. Nietolerancja histaminy – leczenie
7. Znaczenie diety w zwalczaniu nietolerancji histaminy

Histamina – co to jest?

Histamina, będąca biogenną aminą, jest substancją produkowaną z aminokwasu histydyny przez układ odpornościowy jako lokalna odpowiedź na wywołanie stanu zapalnego. Pełni rolę mediatora w układzie neuro-immuno-endokrynnym, wpływając na szeroki zakres funkcji fizjologicznych różnych tkanek i komórek, w tym na ich odporność. Główne miejsca magazynowania histaminy w organizmie człowieka to komórki tłuszczowe i bazofile.

Mimo głównej roli w układzie odpornościowym, histamina odgrywa kluczową rolę także w wielu innych procesach, takich jak, produkcja kwasu żołądkowego, neuroprzekaźnictwo (jako neurohormon, wpływający na takie aspekty jak termoregulacja, czujność, apetyt oraz funkcje poznawcze i behawioralne), regulacja cyklu dobowego czy wpływ na kurczliwość naczyń, dróg oddechowych oraz ścian narządów układu pokarmowego.

Oprócz syntezy w obrębie komórek tucznych, miejscem produkcji histaminy w organizmie jest też mikrobiom, czyli bakterie zasiedlające jelita. Poziom histaminy nie zależy tylko od produkcji endogennej (wewnątrz organizmu), ale także od przyjmowania jej z zewnątrz (na drodze egzogennej) poprzez żywność.

Kiedy występuje Nietolerancja histaminy?

Nietolerancja histaminy, znana również jako pseudoalergia histaminowa, to stan, w którym organizm dochodzi najczęściej do zaburzenia równowagi między wzrostem jej ilości (poprzez pokarm albo endogenną produkcję), a jej degradacją (usuwaniem) enzymatyczną. W przeciwieństwie do alergii, nietolerancja nie jest związana z mechanizmem IgE-zależnym, lecz z niedoborem lub upośledzeniem produkcji zewnątrzkomórkowego enzymu o nazwie diaminooksydaza (DAO), który jest kluczowym enzymem w naszym organizmie odpowiedzialnym za rozkład histaminy oraz pomocniczego enzymu wewnątrzkomórkowego histamino-N-metylotransferazy (HNMT). Gdy poziom tych enzymów jest niski, histamina nie jest odpowiednio metabolizowana, co prowadzi do jej nagromadzenia się w organizmie.

Nietolerancja histaminy może również wynikać z nadmiernego spożycia pokarmów bogatych w histaminę. Histamina jest obecna w wielu produktach spożywczych, zwłaszcza w tych, które są długo przechowywane, fermentowane lub dojrzewające. Przykłady takich produktów to niektóre sery, wędliny, konserwy, owoce morza, niektóre owoce i warzywa, alkohol i kawa.

Przyczyny niedoboru enzymów nie są do końca poznane, jednak wśród czynników predysponujących wymienia się:

• zaburzenia genetyczne syntezy DAO oraz HNMT, 
• gruczolaki jelita grubego,
• alergie pokarmowe,
• niedobory witaminy B6, miedzi oraz cynku, 
• zaburzenia mikrobioty jelitowej, 
• niektóre leki (m.in. aspiryna, NLPZ-y czy leki przeciwdepresyjne).

Objawy nietolerancji histaminy

Objawy nietolerancji histaminy są zróżnicowane – mogą być łagodne lub ciężkie, przemijające lub trwałe, a ich nasilenie może różnić się w zależności od ilości spożytej histaminy oraz indywidualnej zdolności organizmu do jej metabolizowania. Najczęściej występujące objawy to bóle głowy i zawroty głowy, które mogą być spowodowane rozszerzaniem się naczyń krwionośnych pod wpływem histaminy oraz lęk, drażliwość czy bóle mięśniowo-stawowe.

Nietolerancja histaminy – objawy skórne

Objawy skórne są wynikiem działania histaminy na naczynia krwionośne skóry, co prowadzi do ich rozszerzenia (i wywołuje zaczerwienienie) oraz zwiększenia przepuszczalności, w rezultacie czego płyn tkankowy może przenikać do warstw skóry (powodując obrzęk). Najbardziej powszechnym objawem skórnym nietolerancji histaminy jest pokrzywka, która charakteryzuje się swędzącymi, czerwonymi plamami na skórze.

Pokrzywka może występować w dowolnym miejscu na ciele i może mieć różne rozmiary. Swędzenie spowodowane jest podrażnieniem zakończeń nerwowych przez histaminę.

Nadwrażliwość na histaminę a układ oddechowy, nerwowy i krwionośny

Nietolerancja histaminy może mieć szeroki wpływ także na inne układy w naszym ciele, w tym na układ oddechowy, nerwowy czy krwionośny.
W kontekście układu oddechowego, histamina działa na błony śluzowe nosa i płuc, powodując ich obrzęk i zwiększając produkcję śluzu, co prowadzi do objawów takich jak katar i kaszel. W niektórych przypadkach (wysokiego poziomu tej aminy), histamina może również powodować skurcz mięśni oskrzeli, co prowadzi do trudności z oddychaniem.

Jeśli chodzi o układ nerwowy, oprócz wspomniany wyżej bólów i zawrotów głowy, histamina może wywoływać też niepokój, bezsenność czy zaburzenia termoregulacji. 
Histamina może wpływać także na układ krwionośny, poprzez działanie na naczynia krwionośne, powodując ich rozszerzenie, co może prowadzić do obniżenia ciśnienia krwi. W niektórych przypadkach, histamina może również powodować przyspieszone bicie serca, znane jako tachykardia, a nawet zaburzenia rytmu serca.

Jak można zbadać alergię na histaminę?

Diagnoza nietolerancji histaminy może stanowić wyzwanie, ponieważ jej objawy są często niespecyficzne i mogą przypominać objawy wielu innych schorzeń, dlatego bywa najczęściej diagnozą z wykluczenia innych chorób. W celu postawienia diagnozy, lekarz przeprowadza pełny wywiad lekarski, uwzględniając objawy, historię choroby i czynniki ryzyka.

W pierwszej kolejności należy wykluczyć alergie pokarmowe, wziewne oraz nietolerancję glutenu czy laktozy. Istotnym jest też wykluczenie mastocytozy poprzez zbadanie poziomu tryptazy w surowicy. Kolejnym krokiem jest sprawdzenie chorób układu pokarmowego w przypadku których nietolerancja histaminy może być niejako skutkiem ubocznym lub ich objawy mogą taką nietolerancję sugerować, chodzi tu w szczególności o nowotwory jelit, przewlekłe choroby zapalne (np.: choroba Leśniowskiego-Crohna) czy żołądkową infekcję bakterią Helicobacter Pylori. 

W przypadku wykluczenia wszelkich nieprawidłowości w organizmie, można pochylić się nad diagnozą nietolerancji histaminy. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić prowadzenie dziennika żywieniowego, w którym pacjent zapisuje wszystko, co je i pije, a także notuje występujące po spożyciu objawy. Analiza takiego dziennika może pomóc w identyfikacji produktów spożywczych, które wywołują objawy nietolerancji histaminy. 

Diagnostyka laboratoryjna w nietolerancji histaminy

Pierwszym z badań jest pomiar poziomu histaminy we krwi, który nie jest jednak badaniem specyficznym, gdyż mierzy poziom tej biogennej aminy tylko w chwili pobrania krwi, a nie największego zaostrzenia objawów. Dlatego nie pomoże w jednoznacznym postawieniu diagnozy. 

Nieco bardziej rzetelnym badaniem jest pomiar rozkładającego histaminę enzymu DAO (diamino-oksydaza) w surowicy krwi, rano, na czczo, po przespaniu całej nocy. Prawidłowe stężenie tego enzymu nie powinno być mniejsze niż 10 jednostek na mililitr próbki. W przypadku zaniżonych wartości można podejrzewać genetyczne lub polekowe obniżenie DAO i wynikającą z tego nietolerancję histaminy.

Warto pamiętać, że nawet przy prawidłowym poziomie diamino-oksydazy, jej prawidłowe funkcjonowanie jest możliwe tylko przy prawidłowym poziomie witaminy B6, miedzi oraz cynku. Dlatego też pomiar tych substancji może pomóc w przypadku prawidłowego poziomu DAO, przy wciąż utrzymujących się objawach nietolerancji histaminy.

Nietolerancja histaminy – leczenie

Ponieważ objawy są przeważnie spowodowane spożyciem określonych pokarmów, podstawowym sposobem leczenia nietolerancji histaminy jest odpowiednia dieta, wykluczająca wysokohistaminowe produkty. W niektórych sytuacjach unikanie takich pokarmów może być jednak trudne (np.: w przypadku uroczystości i świąt), dlatego do dyspozycji pacjentów pozostają leki przeciwhistaminowe, które blokują receptory przyczepu histaminy oraz suplementy z enzymem DAO, który można przyjąć przed planowanym spożyciem pokarmu z wysoką zawartością histaminy.

Znaczenie diety w zwalczaniu nietolerancji histaminy

Dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu nietolerancji histaminy. Jest to zrozumiałe, biorąc pod uwagę, że histamina jest obecna w wielu produktach spożywczych, a jej spożycie może prowadzić do nasilenia objawów.

Do pokarmów, których należy unikać przez wzgląd na ich wysoką zawartość histaminy lub stymulowanie produkcji histaminy, zaliczymy:

 

• niektóre warzywa oraz kiszone i konserwowe przetwory warzywne (pomidor, kapusta, szpinak, sałata, bakłażan, groch, fasola, soczewica, bób),
• niektóre owoce świeże oraz wszystkie owoce suszone czy kandyzowane (truskawki, maliny, jagody, śliwki, winogrona, ananasy, cytrusy, awokado, banany, czereśnie),
• ryby i przetwory rybne (w tym ryby marynowane i wędzone, konserwy rybne, owoce morza),
• mięso oraz jego przetwory (czerwone mięso, wędliny dojrzewające - salami, peperoni – podroby, konserwy),
• fermentowane produkty mleczne (jogurty, kefiry, maślanka, kwaśne mleko),
• sery (dojrzewające twarde i półtwarde, pleśniowe, topione),
• niektóre napoje bezalkoholowe (kawa, herbata, soki warzywne, napoje o smaku coli),
• napoje alkoholowe (wino, szampan, piwo),
• przyprawy (ocet, majonez, keczup, curry).

Podsumowanie

Nietolerancja histaminy to stan, który może prowadzić do szeregu nieprzyjemnych dolegliwości, wpływając na różne aspekty codziennego życia. Objawy te mogą obejmować problemy z układem oddechowym, skórnym, nerwowym i krwionośnym, a także dolegliwości związane z układem pokarmowym. Nietolerancja histaminy może wpływać na jakość życia, powodując dyskomfort i ograniczając codzienne funkcjonowanie.

Rozpoznanie nietolerancji histaminy jest kluczowe dla wprowadzenia odpowiedniej diety. Diagnoza może być wyzwaniem, ponieważ objawy są często niespecyficzne i mogą naśladować objawy innych schorzeń. 

Unikanie pokarmów bogatych w histaminę i stosowanie leków, które blokują działanie histaminy lub zwiększają jej metabolizm to podstawa leczenia i poprawienie jakości życia osób dotkniętych tym stanem.

Bibliografia