Cytologia lub inaczej badanie cytologiczne, to badanie, które w ramach profilaktyki raka szyjki macicy każda kobieta powinna wykonywać regularnie. Oprócz dostępnej od wielu lat cytologii klasycznej, niedawno na rynku pojawiła się także opcja wykonania badania cytologicznego w postaci cytologii cienkowarstwowej (lub jednowarstwowej) na podłożu płynnym (LBC). Cytologia płynna różni się od klasycznej nie tylko czułością diagnostyczną, ale też umożliwia wykorzystanie raz pobranego materiału do dalszych badań laboratoryjnych.
Spis treści:
- Co to jest cytologia?
- Kiedy należy wykonać badanie cytologiczne szyjki macicy?
- Jak wygląda badanie cytologiczne LBC?
- Różnice między klasyczną cytologią a płynną. Która jest lepsza?
- Co ma wspólnego cytologia płynna z badaniem na obecność wirusa HPV?
- Ile kosztuje cytologia płynna? Czy jest refundowana przez NFZ?
Co to jest cytologia?
Cytologia szyjki macicy jest badaniem, które powinna wykonywać każda kobieta po ukończeniu 25. roku życia, niezależnie od tego, czy rozpoczęła do tej pory współżycie seksualne. Jeśli pacjentka rozpoczęła współżycie wcześniej, także cytologię powinna zacząć regularnie wykonywać od tej pory. Również pacjentki w ciąży powinny posiadać aktualny (czyli nie starszy niż 6 miesięcy) wynik cytologii, a ciąża nie stanowi przeciwwskazania do pobrania materiału. Także pacjentki po okresie menopauzy nie powinny rezygnować z wykonywania badania cytologicznego, przy czym to, jak często należy je wykonywać określa lekarz ginekolog prowadzący pacjentkę.
Kiedy należy wykonać badanie cytologiczne szyjki macicy?
Jeżeli pacjentka nie znajduje się w grupie osób zagrożonych wystąpieniem raka szyjki macicy i nigdy nie miała nieprawidłowych wyników badania cytologicznego, standardowo powinna wykonywać cytologię klasyczną nie rzadziej niż co 3 lata. Jeśli natomiast pacjentka w przeszłości uzyskała choć jeden nieprawidłowy wynik badania lub znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka nowotworu, badanie należy wykonywać raz w roku.
W przypadku cytologii cienkowarstwowej, jeżeli u niebędącej w grupie ryzyka nowotworu szyjki macicy pacjentki pomiędzy 30. a 70. rokiem życia badanie w kierunku DNA wirusa HPV wykonane z materiału pobranego na cytologię LBC da wynik ujemny, badanie można po konsultacji z lekarzem wykonywać nawet raz na 5 lat. Niezależnie od typu badania zawsze należy postępować zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego i regularnie się kontrolować, ponieważ rak szyjki macicy wykryty na wczesnym etapie jest zwykle w pełni uleczalny.
Na badanie cytologiczne najlepiej jest zgłosić się około połowy cyklu miesiączkowego, co najmniej 4 dni po miesiączce i co najmniej 4 dni przed wystąpieniem kolejnej. Co najmniej 4 dni przed badaniem nie należy przyjmować leków dopochwowych i wykonywać irygacji, a przynajmniej na dobę przed należy powstrzymać się od współżycia seksualnego. Ważna jest również kolejność badań wykonywanych w samym gabinecie ginekologicznym – najpierw należy pobrać materiał na badanie cytologiczne, a dopiero później wykonywać inne badania, np. usg przezpochwowe czy badanie palpacyjne.
Pacjentki z objawami infekcji intymnych przed wykonaniem cytologii powinny najpierw wyleczyć przyczynę upławów czy świądu w obrębie narządów płciowych.
Jak wygląda badanie cytologiczne LBC?
W przypadku klasycznej cytologii materiał do badania pobierany jest zawsze w gabinecie ginekologicznym przez położną lub lekarza. W celu pobrania materiału w pochwie pacjentki umieszcza się wziernik ginekologiczny, który odsuwa od siebie ścianki pochwy i umożliwia wprowadzenie do niej specjalnej szczoteczki, którą pobiera się komórki z kanału i tarczy szyjki macicy. Materiał jest potem utrwalany na szkiełku mikroskopowym, barwiony i przekazywany do laboratorium, w którym dokonuje się oceny wyników.
W związku ze sposobem pobrania materiału, u niektórych pacjentek może pojawić się skąpe plamienie z pochwy. Jeśli jednak nie trwa ono dłużej niż parę dni, nie jest objawem niepokojącym.
Materiał do badania cytologii LBC również pobiera się szczoteczką lub szpatułką, jednak nie umieszcza się go na szkiełku, a w pojemniku ze specjalnym, płynnym medium transportowym, co zmniejsza możliwość popełnienia błędu w procesie barwienia czy utrwalania. W związku z tym możliwa jest nawet sytuacja, w której to pacjentka sama, w domowym zaciszu, pobiera sama materiał i po jego odpowiednim zabezpieczeniu, zgodnym z instrukcją podaną przez producenta zestawu testowego – przekazuje go do laboratorium.
Różnice między klasyczną cytologią a płynną. Która jest lepsza?
Oprócz różnic wynikających ze sposobu pobrania materiału do badań i ewentualnych różnic w częstości wykonywania cytologii klasycznej i cienkowarstwowej, najważniejsze jest to, że cytologia LBC charakteryzuje się wyższą czułością niż cytologia klasyczna oraz fakt, że materiał pobrany do cytologii LBC umożliwia jego dalsze wykorzystanie zarówno do badania obecności DNA wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV, ang. Human Papilloma Virus), który stanowi główny czynnik ryzyka w rozwoju raka szyjki macicy jak i DNA bakterii rodzaju Chlamydia trachomatis metodą PCR.
Co ma wspólnego cytologia płynna z badaniem na obecność wirusa HPV?
Możliwość wykrycia w materiale pobranym do cytologii płynnej DNA wirusa brodawczaka ludzkiego stanowi niewątpliwą przewagę cytologii LBC nad cytologią tradycyjną. Możliwe jest wykonanie badania LBC+HPV 14, w którym wykrywa się 14 podtypów wirusa HPV lub badanie LBC+HPV 30, pozwalającego na wykrycie nawet 30 podtypów wirusa.
Ile kosztuje cytologia płynna? Czy jest refundowana przez NFZ?
Narodowy Fundusz Zdrowia refunduje raz na 3 lata badanie cytologiczne wykonywane metodą klasyczną pacjentkom z grupy wiekowej 25-59 lat. Pacjentki z grupy podwyższonego ryzyka raka szyjki macicy lub przyjmujące leczenie immunosupresyjne, podobnie jak pacjentki po przebytych nowotworach złośliwych szyjki macicy mogą być badane profilaktycznie częściej, w zależności od indywidualnych zaleceń lekarskich.
Mimo że zgodnie ze stanowiskiem ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w najnowszym algorytmie postępowania zaleca się już – gdy to tylko możliwe – wykonywanie u pacjentek cytologii na podłożu płynnym, to cytologia LBC nie jest objęta refundacją ze strony Narodowego Funduszu Zdrowia.
Koszty cytologii cienkowarstwowej rozpoczynają się od około 80-100 złotych, pod warunkiem, że badanie wykonuje się w placówce i nie obejmuje ono badania podtypów wirusa HPV. Badanie LBC+HPV 14, w którym wykrywa się 14 podtypów wirusa HPV, kosztuje około 220 złotych, badanie LBC+HPV 30 to koszt około 400 złotych. Badanie cytologiczne LBC + Chlamydia trachomatis kosztuje około 120 złotych. Ceny badań wysyłkowych są nieco niższe. Czas oczekiwania na wyniki cytologii szyjki macicy może różnić się w zależności od miejsca wykonania badania i wynosić od 1 do nawet 3 tygodni.
