U coraz większej liczby osób, zarówno dzieci, jak i dorosłych, diagnozuje się ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Dzieje się tak dlatego, że wzrasta świadomość na temat objawów związanych z zaburzeniem ADHD, ale również obecnie dostępnych jest wiele skutecznych narzędzi diagnostycznych. Czym jest ADHD, jak się objawia i czy da się je leczyć?
Spis treści:
- ADHD – co to jest?
- Przyczyny występowania ADHD
- Kryteria diagnostyczne zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Rozpoznanie ADHD
- Diagnoza ADHD u dorosłych i dzieci
- Najczęstsze objawy ADHD u dzieci i młodzieży
- Objawy ADHD u dorosłych
- Leczenie ADHD
ADHD to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (z ang. attention deficit hyperactivity disorder). Jest zaburzeniem neurorozwojowym, którego objawy pojawiają się we wczesnym dzieciństwie i utrzymują się w dorosłości. Charakterystyczne objawy związane z ADHD dotyczą trzech sfer: zaburzeń koncentracji uwagi, nadpobudliwości psychicznej i/lub nadruchliwości. Symptomy te negatywnie wpływają na funkcjonowanie w środowisku domowym, szkolnym i zawodowym.
ADHD jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń neurorozwojowych, co oznacza, że jego przyczyną są nieprawidłowości w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Obecnie uważa się, że 70-80 proc. przypadków ADHD ma uwarunkowania genetyczne.
Badania naukowe wykazały, że u osób z rozpoznanym ADHD występują różnice w wielkości i aktywności niektórych obszarów mózgu. Poza tym w mózgu u osób z ADHD obserwuje się zaburzenia pracy neuroprzekaźników, takich jak dopamina i noradrenalina, odpowiedzialnych za procesy uwagi, pobudzenia i kontroli-hamowania.
Ponadto istnieje szereg czynników, które mogą nasilać objawy ADHD oraz warunkować ich pojawienie się:
- niedotlenienie w okresie ciąży,
- niska waga urodzeniowa,
- zaniedbania środowiskowe,
- palenie papierosów lub spożywanie alkoholu przez matkę w ciąży,
- zatrucie metalami ciężkimi.
Zgodnie z klasyfikacją diagnostyczną Światowej Organizacji Zdrowia (ICD-10), aby można było zdiagnozować ADHD, konieczne jest występowanie poniższych objawów przez okres co najmniej 6 miesięcy. Objawy te dzieli się na poszczególne grupy dotyczące trzech głównych sfer typowych dla ADHD.
Do diagnozy ADHD konieczne jest występowanie co najmniej 6 lub więcej z poniższych objawów dotyczących braku uwagi:
- niezwracanie uwagi na szczegóły, częste popełnianie błędów w szkole czy w pracy,
- trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach, również na zabawie (niekiedy jednak pojawia się tzw. hiperfokus na czynnościach, które dana osoba lubi i które jej się podobają),
- osoby zdają się nie słyszeć, co do nich powiedziano,
- trudności z organizowaniem zadań i aktywności,
- unikanie i niechęć do wykonywania prac domowych, ponieważ wymaga to dużego wysiłku,
- łatwa odwracalność uwagi,
- częste zapominanie o codziennych aktywnościach, gubienie rzeczy.
Co najmniej 3 objawy muszą dotyczyć nadmiernej aktywności:
- niespokojne poruszanie rękoma lub stopami, wiercenie się na krześle,
- opuszczanie siedzenia w klasie,
- nadmierne rozbieganie,
- wtrącanie się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe,
- przesadna hałaśliwość w zabawie, trudność w zachowaniu spokoju podczas odpoczynku.
Co najmniej 3 z objawów w zakresie impulsywności:
- udzielanie odpowiedzi, zanim pytanie sobie dokończone,
- brak cierpliwości, brak umiejętności czekania np. w kolejce do sklepu, w kolejce podczas zabaw,
- przerywanie lub przeszkadzanie innym,
- nadmierne wypowiadanie się.
Podobne kryteria diagnostyczne wyróżnia klasyfikacja APA (DSM-5) jednak czas trwania objawów jest nieco inny. Do wystąpienia ADHD konieczne jest występowanie co najmniej 6 z poniższych objawów przez 6 miesięcy w zakresie nieuwagi:
- brak umiejętności skoncentrowania się na szczegółach podczas zajęć,
- trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach,
- dana osoba często nie słucha, co się do niej mówi,
- trudności w wykonywaniu następujących po sobie instrukcji,
- szybka utrata koncentracji,
- trudności z organizacją pracy,
- unikanie zadań i duża niechęć do zadań, które wymagają wysiłku umysłowego,
- szybkie rozpraszanie się,
- zapominanie o codziennych sprawach, gubienie rzeczy.
Co najmniej 6 objawów w zakresie nadruchliwości:
- nerwowe ruchy rąk lub nóg,
- nieumiejętność ‘usiedzenia’ na miejscu,
- rozbieganie, chodzenie po pomieszczeniu, wspinanie się na meble itd.,
- nieumiejętność uczestniczenia w spokojnej zabawie, w odpoczynku,
- nadmierna gadatliwość.
Oraz co najmniej 6 w zakresie impulsywności:
- odpowiadanie na pytania, zanim zostaną dokończoną,
- trudności z czekaniem na swoją kolej,
- częste przerywanie lub przeszkadzanie innym, np. rozpoczynanie korzystania z czyichś zabawek bez pytania.
Jak prawidłowo dbać o zdrowie psychiczne? Dowiedz się na Aptelia.pl
Podtypy ADHD
W klasyfikacji diagnostycznej Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-5) wyróżnione są trzy podtypy ADHD:
- z przewagą zaburzeń uwagi – wówczas zwykle nie obserwuje się nadruchliwości czy nadpobudliwości psychiczne. Dominują nieprawidłowości w zakresie koncentracji uwagi. Osoba z ADHD ma problemy ze skupieniem się, szybko się rozprasza, zapomina o wielu rzeczach;
- z przewagą nadruchliwości i impulsywności – w przebiegu tego typu objawy nieuwagi są na tyle niewidoczne, że nie spełniają kryteriów diagnostycznych. Człowiek z ADHD jest nieustannie w ruchu, szybko się nudzi, nie potrafi usiedzieć w miejscu, impulsywnie podejmuje decyzje;
- typ mieszany – występują objawy zarówno nadruchliwości, nadpobudliwości psychicznej, jak i zaburzeń uwagi.
Diagnoza ADHD wymaga współpracy psychologa oraz psychiatry. Proces diagnostyczny u dzieci rozpoczyna się od rozmowy z rodzicami na temat zaobserwowanych objawów, ich nasilenia i wpływu na codzienne funkcjonowanie. Następnie odbywa się rozmowę z dzieckiem (jeżeli jest nastolatkiem) lub wspólna zabawa (w przypadku małych dzieci), podczas której specjaliści obserwują zachowanie małego pacjenta.
W przypadku podejrzenia ADHD u dorosłego w diagnozie szuka się pierwszych objawów w dzieciństwie. Dlatego też w miarę możliwości w diagnostykę ADHD angażuje się rodziców pacjenta.
Rozpoznanie ADHD wymaga również na przeprowadzeniu specjalistycznych testów psychologicznych. Ich celem jest rozpoznanie tego, czy objawy ADHD u młodzieży, dzieci i dorosłych rzeczywiście występują, czy spełniają one kryteria diagnostyczne dla ADHD oraz jakie jest ich nasilenie.
Oprócz tego w procesie diagnostycznym ADHD lekarz i psycholog wyklucza inne zaburzenia i choroby psychiczne, które mogą dawać podobne objawy co ADHD.
Zaburzenia współistniejące z ADHD
Zgodnie z badaniami naukowymi ADHD może współwystępować z innymi zaburzeniami, jak i może zwiększać ryzyko ich wystąpienia. Badania Rusella A. Barkleya wykazały, że ADHD (nazywane też zespołem hiperkinetycznym) wiąże się z 10-krotnm ryzykiem wystąpienia zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, 5-krotnie wyższym ryzykiem depresji oraz 3-krotnie wyższym ryzykiem zaburzeń lękowych.
Czytaj także: Czym jest depresja? Objawy, leczenie i sposoby wsparcia
Objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi dominują w wieku przedszkolnym i zmniejszają się wraz z wiekiem, choć nigdy całkowicie „nie znikną”. ADHD to zaburzenie neurorozwojowe – jest niewyleczalne, w związku z czym jego objawy będą utrzymywać się również w wieku dorosłym. Specyfika występowania objawów jest różna zależnie od wieku, co więcej, niektóre sytuacje, np. stres może powodować nasilenia objawów ADHD.
ADHD u niemowlaka i dzieci w wieku przedszkolnym
Do rozpoznania ADHD często dochodzi między 6. a 9. rokiem życia. Niemniej niektóre objawy, które w przyszłości mogą przerodzić się w pełnoobjawowe ADHD, ujawniają się już w okresie niemowlęcym. Symptomy ADHD u najmłodszych dzieci to m.in. problemy ze snem, częsty płacz i krzyk bez wyraźnego powodu. Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej nie uczą się na własnych błędach (mimo że np. robi sobie krzywdę).
Z czasem objawy nadpobudliwości intensyfikują się. W wieku przedszkolnym wśród objawów obserwowanych u dzieci pojawia się nadruchliwość, impulsywne zachowania, kłopoty z rozumieniem norm społecznych, które nierzadko odczytywane są jako zaburzenia zachowania.
ADHD u dzieci w wieku szkolnym charakteryzuje się natomiast trudnościami z koncentracją, dziecko nie potrafi skupić się na zadaniu przez dłuższy czas. Często zapomina o pracach domowych, jest niechętne do nauki, bo wie, że będzie to wymagać od niego dużego wysiłku umysłowego. Niekiedy na tym etapie pojawiają się problemy z nauką.
Dzieci z ADHD mogą wykazywać również objawy nadruchliwości, tj. nie potrafią usiedzieć w miejscu, wykonują częste ruchy np. rąk, nóg, czy też bawią się włosami, ubraniami i przedmiotami, które są w ich zasięgu.
ADHD u nastolatków
U nastolatków oraz u dorosłych objawy nadmiernej aktywności ruchowej są zwykle mniej widoczne lub nie występują wcale. Zamiast tego pojawia się jednak wynikające z ADHD uczucie niepokoju i problemy z utrzymaniem uwagi.
Nastolatkowie z ADHD bardzo szybko się rozpraszają, nie potrafią skupić się przez dłuższy czas na zadaniu, co powoduje, że wiele zadań pozostawiają niedokończonych. Wielokrotnie w ich pracach szkolnych pojawiają się błędy, ponieważ z powodu ADHD pomijają istotne szczegóły. Młodzież z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej często zapomina o codziennych obowiązkach, a impulsywność objawia się w postaci braku cierpliwości. Trudno im czekać na swoją kolej, stąd nierzadko przerywają wypowiedzi innym, wtrącają się w rozmowę. Niekiedy podczas wykonywania angażujących czynności czy rozmów bawią się różnymi rzeczami, np. włosami, długopisem.
ADHD u osób dorosłych charakteryzuje się trudnościami w utrzymaniu koncentracji oraz nadmierną aktywnością i impulsywnością. Wśród innych objawów należy również wymienić:
- niską odporność na stres,
- chwiejność emocjonalną,
- wahania nastrojów,
- uczucie stałego napięcia,
- niestabilne relacje interpersonalne,
- niezdolność do wykonywania zadań od początku do końca.
Te symptomy towarzyszą osobom dotkniętym ADHD całe życie. Wywierają negatywny wpływ na ich rozwój, naukę, stosunki z innymi. Stąd świadomość tych objawów, czyli rozpoznanie w kierunku ADHD jest ważne. Może pomóc w radzeniu sobie z tymi wyzwaniami i prowadzeniu bardziej satysfakcjonującego życia. Diagnoza ADHD u dorosłych pozwala wdrożyć odpowiednią terapię, psychoedukację lub leczenie farmakologiczne.
Jeżeli leczenie ADHD u dorosłych osób przynosi oczekiwane skutki, pacjentowi łatwiej jest funkcjonować w codziennym życiu, a jego zdolność do koncentracji uwagi oraz kontrolowania impulsów wzrasta.
Nerwica lękowa. Czy, są zaburzenia lękowe i jak je leczyć? Dowiedz się na Aptelia.pl
Leczenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci, młodzieży i dorosłych pacjentów, powinno rozpocząć się przede wszystkim od psychoedukacji, czyli przekazaniu wiedzy na temat objawów wynikających z ADHD i sposobów radzenia sobie z nimi. Stąd u młodszych dzieci zazwyczaj wykorzystuje się interwencje behawioralne. Mają one za zadanie wygaszać trudne i niepożądane zachowania dziecka oraz zastępować je tymi bardziej adaptacyjnymi.
W skutecznej nauce radzenia sobie z objawami ADHD, w lepszym zrozumieniu siebie, budowaniu poczucia własnej wartości i w rozwijaniu kompetencji emocjonalno-społecznych stosuje się często psychoterapię poznawczo-behawioralną. Terapia ADHD u dorosłych może obejmować również inne nurty oraz trening umiejętności DBT.
W leczeniu ADHD wykorzystuje się również farmakoterapię. Leki na ADHD pomagają zmniejszać dokuczliwe objawów i znacząco podnieść jakość życia młodszych i starszych pacjentów. Leczenie farmakologiczne ADHD odbywa się pod stałą kontrolą lekarza psychiatry.
Rokowanie i powikłania ADHD
Nieleczone ADHD może znacząco pogarszać jakość życia pacjentów i prowadzić do licznych problemów w niemal każdej sferze ich życia. Niezaopiekowane w dzieciństwie objawy ADHD będą nie tylko utrzymywać się w dorosłości, ale się pogłębiać się. Mogą powodować trudności w codziennym funkcjonowaniu, w relacjach z innymi, czy też w życiu zawodowym.
Poza tym ADHD zwiększa ryzyko rozwoju innych zaburzeń psychicznych, dlatego ważne jest, aby w przypadku zauważenia jakichkolwiek objawów ADHD, zgłosić się do specjalisty i rozpocząć odpowiednie postępowanie diagnostyczne. Warto ponownie wspomnieć, że leczenie nie zmierza do wyleczenia ADHD, ale do zmniejszenia wpływu dokuczliwych objawów na codzienne funkcjonowanie i podniesienie komfortu życia danej osoby.
